สาระน่ารู้
ผิวแพ้ง่ายเกิดจากอะไร เช็กสาเหตุหลัก – ปัจจัยกระตุ้น ที่หลายคนมองข้าม
ก.ค.
ผิวแพ้ง่าย เป็นปัญหาที่พบได้บ่อย และส่งผลกระทบต่อคนทุกเพศทุกวัย ซึ่งมักสร้างความรู้สึกไม่สบายตัว และความหงุดหงิด ในขณะที่พยายามหาสาเหตุ โดยทั่วไปแล้ว ผิวแพ้ง่ายมักเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ทั้งปัจจัยทางพันธุกรรม, โรคผิวหนัง, สิ่งกระตุ้นจากสิ่งแวดล้อม และปฏิกิริยาต่อผลิตภัณฑ์ หรือส่วนผสมบางชนิด อาการเหล่านี้ อาจรวมถึงรอยแดง, อาการคัน หรือรู้สึกแสบร้อน และสามารถเกิดขึ้นได้อย่างกะทันหัน แม้แต่ในคนที่ไม่เคยมีปัญหากับผิวของตัวเองมาก่อน
สำหรับบางคน ผิวแพ้ง่ายเกิดขึ้นจากโรคประจำตัวบางอย่าง เช่น โรคผิวหนังอักเสบ (Eczema), โรคโรซาเชีย (Rosacea) หรืออาการภูมิแพ้ ในขณะที่บางคน อาจมีอาการแพ้ง่ายมากขึ้น เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ, สารระคายเคืองในสิ่งแวดล้อม หรือการใช้ผลิตภัณฑ์ดูแลผิวที่รุนแรงเกินไป การระบุสาเหตุที่แท้จริง จึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อที่จะจัดการกับอาการได้อย่างมีประสิทธิภาพ และป้องกันการระคายเคืองเพิ่มเติม
ประเด็นสำคัญที่ควรรู้
- ผิวแพ้ง่าย เป็นผลมาจากปัจจัยหลากหลาย ทั้งพันธุกรรม, สิ่งแวดล้อม และการใช้ชีวิต
- อาการแพ้ มักเกิดขึ้นจากการใช้ผลิตภัณฑ์, ส่วนผสมบางชนิด หรือการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม
- โรคประจำตัวบางอย่าง สามารถส่งผลอย่างมากต่อภาวะผิวแพ้ง่าย
สาเหตุทั่วไปของผิวแพ้ง่าย
ผิวแพ้ง่าย สามารถเกิดขึ้นได้ จากลักษณะทางพันธุกรรมของแต่ละบุคคล และประสิทธิภาพของเกราะป้องกันผิว (Skin Barrier) ซึ่งทั้งสองปัจจัยนี้ ส่งผลต่อวิธีที่ผิวหนังตอบสนองต่อสารก่อความระคายเคืองภายนอก และปัจจัยแวดล้อมต่างๆ
ปัจจัยทางพันธุกรรม
พันธุกรรม มีบทบาทสำคัญ ในการกำหนดว่า คนคนหนึ่ง จะมีแนวโน้มผิวแพ้ง่ายมากน้อยเพียงใด ภาวะบางอย่าง เช่น โรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง (Atopic Dermatitis) และโรคโรซาเชีย (Rosacea) มักพบได้บ่อยในครอบครัว และทำให้ผิวอ่อนแอต่อการระคายเคืองมากขึ้น คนที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคภูมิแพ้ หรือโรคผิวหนังอักเสบ (Eczema) อาจสังเกตได้ว่า ผิวของตนเอง มีปฏิกิริยาตอบสนองรุนแรงต่อสบู่, น้ำหอม หรือการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ
กรรมพันธุ์ ยังส่งผลต่อความสามารถในการปกป้องตัวเอง ตามธรรมชาติของผิว ได้อีกด้วย ตัวอย่างเช่น การกลายพันธุ์ทางพันธุกรรม ที่เปลี่ยนแปลงวิธีที่ผิวสร้างโปรตีน หรือไขมัน มักส่งผลให้ผิวแห้ง หรือเกิดปฏิกิริยาไวเกินไป งานวิจัยชี้ว่า ผู้ที่มีผิวขาว ซึ่งมีเชื้อสายยุโรป มีแนวโน้มที่จะรายงานอาการผิวแพ้ง่าย มากกว่าผู้ที่มีภูมิหลังอื่น
ปัจจัยทางพันธุกรรม อาจมีอิทธิพลต่อวิธีที่ผิวรับรู้สัญญาณความรู้สึก ทำให้มีแนวโน้มที่จะรู้สึกแสบ หรือร้อน หลังจากสัมผัสกับผลิตภัณฑ์บางชนิด ในกรณีเหล่านี้ ผิวจะตอบสนองต่อสารระคายเคืองที่ไม่รุนแรง ในลักษณะที่รุนแรงเกินปกติ ซึ่งไม่ใช่อาการทั่วไป สำหรับผู้ที่ไม่มีปัจจัยทางพันธุกรรมเข้ามาเกี่ยวข้อง
การทำงานของเกราะป้องกันผิว
เกราะป้องกันผิว โดยเฉพาะชั้นนอกสุดที่เรียกว่า “สตราตัม คอร์เนียม” (Stratum Corneum) ทำหน้าที่ป้องกันการสูญเสียความชุ่มชื้น และป้องกันสารระคายเคืองต่างๆ เมื่อเกราะป้องกันนี้อ่อนแอลง ผิวก็จะเสี่ยงต่อการเกิดความแห้งกร้าน, การระคายเคือง และรอยแดงได้ง่าย ปัจจัยที่สามารถทำลายเกราะป้องกันผิวได้แก่ ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดที่รุนแรงเกินไป, การขัดผิวมากเกินไป และการเปลี่ยนแปลงของระดับความชื้นในอากาศ
เมื่อเกราะป้องกันผิวได้รับความเสียหาย จะทำให้สารก่อภูมิแพ้ หรือสารระคายเคืองต่างๆ สามารถแทรกซึมเข้าสู่ผิวได้ง่ายขึ้น กระตุ้นให้เกิดการอักเสบ และความรู้สึกไม่สบายผิว คนที่มีเกราะป้องกันผิวไม่แข็งแรง มักจะมีอาการคัน, ผิวลอกเป็นขุย หรือรู้สึกแสบผิว แม้จะใช้ผลิตภัณฑ์ที่ระบุว่า “อ่อนโยน” ก็ตาม
การดูแลเกราะป้องกันผิวให้แข็งแรงอยู่เสมอ เป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง ในการลดความไวของผิว การใช้มอยส์เจอไรเซอร์ที่อ่อนโยน และปราศจากน้ำหอม รวมถึงเทคนิคการทำความสะอาดผิวอย่างนุ่มนวล จะช่วยรักษาเกราะป้องกันผิว และลดการเกิดปฏิกิริยาแพ้ได้
ปัจจัยกระตุ้นจากสิ่งแวดล้อม และไลฟ์สไตล์
ผิวแพ้ง่าย ไม่ได้ทำปฏิกิริยากับส่วนผสมในผลิตภัณฑ์ต่างๆ เท่านั้น แต่ปัจจัยภายนอกอย่างอุณหภูมิ, คุณภาพอากาศ และพฤติกรรมการกิน ก็มีบทบาทสำคัญเช่นกัน
สภาพอากาศ และภูมิอากาศ
การเปลี่ยนแปลงอย่างกะทันหันของอุณหภูมิ, ความชื้น และการสัมผัสแสงแดด สามารถกระตุ้นให้ผิวแพ้ง่าย เกิดอาการได้อย่างรวดเร็ว อากาศที่เย็น และแห้ง มักจะดึงความชุ่มชื้นออกจากผิว ทำให้ผิวแห้ง และคันมากขึ้น ส่วนอากาศที่ร้อน และชื้น อาจทำให้มีเหงื่อสะสม และเกิดการอุดตันในรูขุมขน ซึ่งมักทำให้อาการระคายเคืองแย่ลง
ลมสามารถพัดพาน้ำมันที่ปกป้องผิวตามธรรมชาติออกไป ทำให้ผิวอ่อนแอ และเสี่ยงต่อการถูกทำร้ายจากสิ่งแวดล้อมได้ง่ายขึ้น การสัมผัสแสงแดดเป็นเวลานาน อาจกระตุ้นให้เกิดรอยแดง, อาการแสบ และการอักเสบได้ แม้แต่ในผิวที่ไม่ไหม้แดดง่ายก็ตาม หลายคนที่มีผิวแพ้ง่าย มักพบว่า อาการจะกำเริบมากขึ้น เมื่อต้องเดินสลับไปมา ระหว่างห้องที่มีฮีตเตอร์กับอากาศเย็นภายนอก
ประเด็นสำคัญที่ควรรู้
- อากาศเย็น และแห้ง : เพิ่มโอกาสให้ผิวลอกเป็นขุย และรู้สึกตึง
- ความชื้น หรือความร้อนสูง : ส่งเสริมให้เกิดเหงื่อ และการอุดตันของรูขุมขน
- ลม : ทำให้น้ำมันที่ปกป้องผิวลดลง
มลภาวะ และสารปนเปื้อนในสิ่งแวดล้อม
มลภาวะทางอากาศ นำมา ซึ่งอนุภาคขนาดเล็ก, สารเคมี และสารก่อภูมิแพ้ ที่สามารถทำลายเกราะป้องกันผิวตามธรรมชาติได้ มลพิษที่พบบ่อย ได้แก่ ควันจากท่อไอเสียรถยนต์, ฝุ่นละออง และควันจากโรงงานอุตสาหกรรม สารปนเปื้อนเหล่านี้ อาจทำให้เกิดอาการแสบ, รอยแดง และการระคายเคืองอย่างต่อเนื่อง สำหรับคนที่มีผิวแพ้ง่าย
อากาศที่เป็นพิษ สามารถนำไปสู่ภาวะเครียดจากออกซิเดชัน (oxidative stress) ที่เพิ่มขึ้น ซึ่งจะไปทำลายคอลลาเจน และทำให้ความสามารถในการป้องกันตัวเองของผิวอ่อนแอลง คนที่อาศัยอยู่ในเมือง มักจะมีอาการกำเริบบ่อยกว่า โดยเฉพาะช่วงที่มีหมอกควันหนา หรือคุณภาพอากาศไม่ดี
ผิวแพ้ง่าย อาจทำปฏิกิริยากับผงซักฟอก, น้ำยาทำความสะอาด หรือน้ำหอมที่พบได้ในสภาพแวดล้อมประจำวัน การใช้ผลิตภัณฑ์ที่อ่อนโยน และปราศจากน้ำหอม จะช่วยลดการสัมผัสกับสารก่อความระคายเคืองเหล่านี้ได้
อาหาร และโภชนาการ
โภชนาการ ส่งผลต่อ ทั้งสุขภาพผิว และความไวของผิว อาหารที่มีอาหารแปรรูปสูง, น้ำตาลมากเกินไป หรือวัตถุเจือปนอาหารบางชนิด สามารถเพิ่มการอักเสบ และทำให้อาการทางผิวหนังแย่ลงได้ บางคนอาจสังเกตเห็นว่า อาการแพ้กำเริบ เมื่อทานอาหารรสเผ็ด, เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ หรือสารก่อภูมิแพ้บางอย่าง
สารอาหารที่จำเป็น จะช่วยสนับสนุนความสามารถของผิวในการซ่อมแซม และป้องกันตัวเอง การขาดวิตามิน A, C, E และกรดไขมันที่จำเป็น อาจทำให้เกราะป้องกันผิวอ่อนแอลง ส่งผลให้สารก่อความระคายเคือง กระตุ้นให้เกิดอาการได้ง่ายขึ้น ในทางกลับกัน มื้ออาหารที่สมดุล ซึ่งอุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระ และไขมันดี มักจะช่วยส่งเสริมให้ผิวแข็งแรงขึ้น
การดื่มน้ำให้เพียงพอ ก็เป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากการขาดน้ำ สามารถทำให้อาการของผิวแพ้ง่ายแย่ลงได้ การใส่ใจกับอาหาร ที่กระตุ้นให้เกิดอาการแพ้ และค่อยๆ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกิน สามารถช่วยให้ผิวสงบลงได้
ปฏิกิริยาต่อผลิตภัณฑ์ และส่วนผสม
ผิวแพ้ง่าย (Sensitive skin) มักเกิดปฏิกิริยาต่อสารบางชนิด ที่พบได้ในผลิตภัณฑ์บำรุงผิว และเครื่องสำอางที่ใช้ในชีวิตประจำวัน อาการมีตั้งแต่รอยแดงเล็กน้อย และอาการคัน ไปจนถึงการระคายเคืองที่รุนแรงขึ้น หรือผิวหนังอักเสบ (Dermatitis)
น้ำหอม และสารกันเสีย
น้ำหอม เป็นหนึ่งในสาเหตุหลัก ที่ทำให้เกิดอาการแพ้ในผลิตภัณฑ์บำรุงผิว ทั้งน้ำหอมจากธรรมชาติ และน้ำหอมสังเคราะห์ สามารถทำให้เกิดอาการคัน, แสบร้อน หรือผดผื่นได้ โดยเฉพาะกับผู้ที่มีผิวแพ้ง่าย แม้แต่ผลิตภัณฑ์ที่ระบุว่า “ไม่มีน้ำหอม” (Unscented) ก็อาจมีส่วนผสมที่ใช้กลบกลิ่น (Masking Fragrances) ซึ่งสามารถกระตุ้นให้เกิดอาการแพ้ได้เช่นกัน
สารกันเสีย เช่น พาราเบน (Parabens), เมทิลไอโซไทอะโซลิโนน (Methylisothiazolinone) และสารที่ปลดปล่อยฟอร์มาลดีไฮด์ ถูกเติมเข้ามา เพื่อยืดอายุการเก็บรักษาของผลิตภัณฑ์ แต่ก็สามารถรบกวนเกราะป้องกันผิว และกระตุ้นให้เกิดการแพ้ได้ อาการที่พบบ่อย คือ รอยแดง, อาการบวม หรือรู้สึกแสบผิว ซึ่งมักเกิดขึ้นไม่นาน หลังจากใช้ผลิตภัณฑ์
เราสามารถอ่านรายการส่วนผสม และเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ที่ปราศจากน้ำหอม (Fragrance-Free) หรือสารกันเสีย (Preservative-Free) เพื่อลดความเสี่ยงได้ นอกจากนี้ แนะนำให้ทำการทดสอบภูมิแพ้ทางผิวหนัง (Patch Test) บนผิวบริเวณเล็กๆ ก่อนใช้ผลิตภัณฑ์จริง เพื่อจะได้รู้ล่วงหน้าว่า เราแพ้ส่วนผสมนั้น หรือไม่
ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาด และทรีตเมนต์ที่รุนแรง
ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาด ที่มีสารทำความสะอาดรุนแรงอย่าง โซเดียม ลอริล ซัลเฟต (Sodium Lauryl Sulfate) สามารถชะล้างความชุ่มชื้นที่จำเป็นของผิวออกไปได้ สิ่งนี้ จะนำไปสู่ความแห้งกร้าน, การระคายเคือง และเกราะป้องกันผิวที่อ่อนแอลง ทำให้ผิวไวต่อปัจจัยกระตุ้นจากสิ่งแวดล้อมได้ง่ายขึ้น
ทรีตเมนต์ ที่มีส่วนผสมของกรดอัลฟา หรือเบต้าไฮดรอกซี (AHAs และ BHAs), เรตินอยด์ (Retinoids) หรือเบนโซอิลเพอร์ออกไซด์ (Benzoyl Peroxide) ที่มีความเข้มข้นสูง ก็สามารถทำให้ผิวแพ้ง่าย ระคายเคืองได้เช่นกัน ส่วนผสมเหล่านี้ ขึ้นชื่อว่า อาจทำให้เกิดอาการลอก, เป็นขุย หรือรู้สึกแสบร้อนได้
การใช้ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดที่อ่อนโยน และไม่มีส่วนผสมของสบู่ รวมถึงสูตรผลิตภัณฑ์ที่อ่อนโยนกว่า จะช่วยรักษาสมดุลความชุ่มชื้นได้ ขอแนะนำให้หลีกเลี่ยงผลิตภัณฑ์ขัดผิวที่รุนแรง และค่อยๆ เริ่มใช้ทรีตเมนต์ตัวใหม่ทีละน้อย ผู้ที่มีผิวแพ้ง่าย ควรมองหาผลิตภัณฑ์ที่ออกแบบมา เพื่อผิวแพ้ง่ายโดยเฉพาะ
เครื่องสำอาง และสูตรผลิตภัณฑ์บำรุงผิว
เครื่องสำอาง, ครีมกันแดด และมอยส์เจอไรเซอร์บางชนิด อาจมีส่วนผสมของสีย้อม, แอลกอฮอล์ หรือสารระคายเคืองอื่นๆ ส่วนผสมเหล่านี้ สามารถทำให้เกิดโรคผิวหนังอักเสบจากการสัมผัส (Contact Dermatitis) ซึ่งส่งผลให้เกิดอาการคัน, ผิวอักเสบ หรือเป็นสิวได้
บางคนอาจมีปฏิกิริยาต่อสารเพิ่มความนุ่มลื่น (Emollients), สารเพิ่มความข้น (Thickeners) หรือแม้แต่สารสกัดจากพืช ซึ่งขึ้นอยู่กับความไวต่อสารนั้นๆ ของแต่ละบุคคล การทำ Patch Test จึงมีประโยชน์อย่างมาก ในการระบุว่า ผิวของเราทนต่อสูตรผลิตภัณฑ์แบบไหนได้ดีที่สุด
การเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ที่ระบุว่า “สำหรับผิวแพ้ง่ายโดยเฉพาะ” (Hypoallergenic) หรือถูกออกแบบมา เพื่อผิวแพ้ง่าย จะช่วยลดผลข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์ได้ การอ่านรายการส่วนผสม และหลีกเลี่ยงสารปรุงแต่ง ที่ไม่คุ้นเคยเป็นวิธีง่ายๆ ในการลดการเกิดอาการแพ้ หรือระคายเคือง
โรค และภาวะทางผิวหนังที่เป็นต้นเหตุ
ปัญหาสุขภาพบางอย่าง มักทำให้ผิวหนังเกิดปฏิกิริยาได้ง่าย เช่น อาการแสบ, คัน, แดง หรือร้อน โดยภาวะทางการแพทย์ ทั้งแบบเรื้อรัง และเฉียบพลันหลายอย่าง สามารถทำให้เกราะป้องกันตามธรรมชาติของผิวหนังอ่อนแอลง และไวต่อสิ่งกระตุ้นมากขึ้น
อาการแพ้ และภาวะไวต่อสิ่งกระตุ้น
อาการแพ้ สามารถทำให้ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย มีปฏิกิริยาตอบสนองมากเกินไป ต่อสารที่ไม่เป็นอันตราย เช่น ละอองเกสร, น้ำหอม หรือส่วนผสมในสกินแคร์บางชนิด ปฏิกิริยาเหล่านี้ มีตั้งแต่แค่อาการคันเล็กน้อย ไปจนถึงรอยแดง และบวมอย่างรุนแรง ในผู้ที่มีผิวแพ้ง่าย เพียงแค่สัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้เพียงชั่วครู่ ก็อาจทำให้รู้สึกไม่สบายผิวได้
สารก่อภูมิแพ้ที่พบบ่อย ได้แก่
- น้ำหอม
- สารกันเสีย (เช่น พาราเบน หรือสารที่ปล่อยฟอร์มาลดีไฮด์)
- โลหะ (เช่น นิกเกิล)
- สีย้อม
อาการ มักจะปรากฏขึ้นอย่างรวดเร็ว หลังการสัมผัส การสัมผัสสารก่อภูมิแพ้อย่างต่อเนื่อง อาจนำไปสู่การระคายเคืองเรื้อรัง หรือการเปลี่ยนแปลงของผิวหนังได้ ภาวะผิวไวต่อสิ่งกระตุ้น บางครั้งอาจเป็นกรรมพันธุ์ แต่ก็สามารถเกิดขึ้นได้หลังจากการสัมผัสสารที่ก่อให้เกิดการระคายเคือง หรือสารก่อภูมิแพ้ซ้ำๆ
โรคผิวหนังอักเสบ
โรคผิวหนังอักเสบ (Eczema) รวมถึงโรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง (Atopic Dermatitis) เป็นที่รู้จักกันดีว่า ทำให้ผิวหนังอักเสบ, คัน และแห้ง ภาวะนี้ ทำให้เกราะป้องกันผิวมีประสิทธิภาพลดลง ส่งผลให้ผิวไวต่อปัจจัยแวดล้อม และผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางมากขึ้น
สัญญาณสำคัญ ได้แก่
- อาการคันอย่างต่อเนื่อง
- ผิวเป็นขุยหยาบกร้าน
- ผิวเป็นรอยแดง หรือมีสีคล้ำขึ้น
สิ่งกระตุ้นที่ทำให้โรคกำเริบอาจรวมถึงสบู่, ผงซักฟอก, เหงื่อ, ความร้อน และความเครียด ส่วนโรคผิวหนังอักเสบจากการสัมผัส (Contact Dermatitis) ซึ่งเป็นอีกรูปแบบที่พบบ่อย เกิดขึ้นเมื่อผิวหนังสัมผัสโดยตรงกับสารที่ก่อให้เกิดการระคายเคือง หรือสารก่อภูมิแพ้ ผู้ที่เป็นโรคผิวหนังอักเสบ มักจะมีแนวโน้มที่จะไวต่อสิ่งกระตุ้นอื่นๆ เพิ่มขึ้นเมื่อเวลาผ่านไป ดังนั้นการจัดการ และหลีกเลี่ยงสิ่งกระตุ้น จึงเป็นสิ่งจำเป็น
โรคโรซาเชีย และโรคเรื้อรังอื่นๆ
โรคโรซาเชีย (Rosacea) เป็นภาวะระยะยาว ที่ทำให้เกิดรอยแดงบนใบหน้า, เห็นเส้นเลือดฝอยชัดเจน และบางครั้งอาจมีตุ่ม หรือสิวขึ้น มักเกิดในผู้ใหญ่ และสามารถทำให้ผิวไวต่อแสงแดด, อาหารรสเผ็ด, แอลกอฮอล์ หรือการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิได้อย่างมาก
โรคเรื้อรังอื่นๆ เช่น โรคสะเก็ดเงิน (Psoriasis) และโรคแพ้ภูมิตัวเอง (Lupus) ก็มักจะมีลักษณะของผิวบอบบางแพ้ง่ายที่คล้ายคลึงกัน รวมถึงอาการหน้าแดง, แสบร้อน หรือเจ็บผิว ผิวที่บอบบางในโรคเหล่านี้ เป็นผลมาจาก ทั้งตัวโรคเอง และเกราะป้องกันผิวที่บกพร่อง อาการอาจแย่ลงได้ จากการใช้ผลิตภัณฑ์ดูแลผิวที่รุนแรง หรือการสัมผัสกับปัจจัยแวดล้อม ทำให้การเลือกผลิตภัณฑ์อย่างระมัดระวังเป็นสิ่งสำคัญ